Sarıkamış´ın dağları, tepeleri, ovaları, tümsekleri, Türk Devletinin, Türk   tarihinin, Türk Vatanının tarih düğümleridir.

Maziyi ve hali kaynaştırıp atiye doğru bir yol   iz bulmak isteyen, vatan, millet yolunda canlarını vererek aziz kanlarını akıtan   kahraman şehitlerimizin aziz ve pak ruhları önünde huşu ile eğilir, Allah´tan   rahmet diler, gazilerimizi şükranla yad eyleriz.

Amacı
1877-1878´deki 93 Harbi, Osmanlı İmparatorluğu´nun yenilgisi ile sonuçlanınca Batum savaş tazminatı olarak Rusya´ya verilmişti. Sarıkamış, Kars, Ardahan ve Artvin de Berlin Antlaşması ile Rusya´ya bırakılmıştı. 1914 yılında dönemin Başkomutan Vekili olan Enver Paşa, daha önce yitirilen bu yurt topraklarını geri almak amacıyla 19 Aralık tarihinde "Sarıkamış Harekatı" planlarını kurmaylarına sundu.

Harekat Güçleri
3. Ordu kış kıyafetiyleDoğuyu korumakla görevli Üçüncü Ordu dur. Bu harekâtı uygulayacak Üçüncü Ordunun IX , X XI 'inci Kolordular ve 2'nci Süvari Tümeninden oluşuyordu. 3. Ordu karargahı ve IX Kor. Erzurum kalesinde yerleşmişti. XI Kolordu Elazığ kalesinde yerleşmişti. X Kolordu Sivas´da konuşlanmışdı.

Üçüncü Ordu
            IX Kolordu - Ahmet Fevzi Paşa
            X Kolordu - Hafız Hakkı Paşa
            XI Kolordu - Abdul Kerim Paşa
            2 Süvari Tümeni
Üçüncü Ordunun toplam gücünün 150,000 olduğu yazılsa da bu güce savaçcı olmayan taşıma birimleri, depo alayı, askeri polis ile ulaşıldığı anımsatılmaktadır. Osmanlının savaşa hazır gücü 83.000 düzenli asker, yedekler ve Erzurum Kalesi´nin personeli de içinde 118.000 silahlı güç. Bu askere 73 makineli tüfek ve 218 adet top destek vermekte. IX Kolordunun iki tümen hiçbir kış giyimi olmadığı ve sadece kuru ekmek ve erzak için zeytin ile uzun trek bulunmaktadır.

Cephedeki Kafkas ordusu mevcudu 100.000. Sayıca fazla olmamasına rağmen ağır silah, topçu ve donatım bakımından kesin bir üstünlüğe sahiptiler. Bu mevcuda 4 tane olan Ermeni Gönüllü Tugaylarından 2 tugay katılmışdır. Diğer iki tugay İran Cephesinde bulunmaktaydı.

Sonuçları
Savaştan sonra İstanbul´a dönen [Enver Paşa] uzun bir süre Sarıkamış hakkında herhangi bir haber, bildiri, veya yayın yapılmasını engelleyerek sansür uygulamış ve Osmanlı halkı savaşta olup bitenleri uzun yıllar sonra öğrenebilmiştir.[3] Harbiye Nazırı Mirliva Enver Paşa ile düştüğü anlaşmazlık yüzünden Irak'a gönderilen ve orada Osmanlı 6. Ordusu komutanı olarak Britanya İmparatorluğu Mezopotamya Ordusunu bozguna uğratacak olan Osmanlı ve Alman Mareşali Goltz Paşa günlüğüne şöyle yazmıştı: "Kafkasya'da maalesef kendilerini Napolyon Bonapart zanneden ve cahil yetişen birçok adam var. Bunlar, ordularına güçleriyle bağdaşmayan görevler vermişler ve bu yüzden ordularını büyük zarara uğratmışlardır.

Ermeni gönüllü tümenleri Rus kuvvetlerinin başarısında onemli etken olmusdur. Bunlar kritik zamanlarda Osmanlı haraketlerine meydan okudu: "Osmanlı´nın gecikmesi Sarıkamış etrafında yeterli kuvvet konsantre etmesi için Rus Kafkasya Ordusu´na zaman kazandırmıştır." Enver Paşa, Ermeniler´i suçladı ve bölgede Rusya ile aktif beraberlikde bulunduklarini söyledi.

1918 Mart ayında Brest-Litovsk Antlaşması ile Sarıkamış ve Kars geri alınmış, ama aynı yılın Ekim ayında Mondros Mütarekesi uyarınca eski sınırlara dönülmüş ve topraklar elden çıkmıştı.